anasayfa kategoriler idesözlük müze rehberi köşe yazıları sunumlar amacımız bize ulaşın
› Kategoriler  

 


TÜRK İŞLEME SANATI

Tarihsel süreçte, insanın önüne gelen hemen her kullanım nesnesini motiflerle süslediği bilinmektedir. Bunun yanında insan psikolojisinde yer alan boş yüzeyleri doldurma tutkusu da süsleme olgusunun ortaya çıkmasında önemli unsurdur. Giyilen ve kullanılan eşyanın çeşitli yollarla süslenerek güzelleştirilmesi, insanın kendini süsleme yoluyla ifade etme isteğinin bir sonucudur.  Bunun için daima yenilik peşinde koşmuştur.

İşleme, halen geçerli olan, genellikle 'kasnak' veya 'gergef' adı verilen araçlara gerilen deri veya kumaşa, çeşitli renkteki ipek iplik, altın gümüş, sim ve iğne aracı kullanılarak uygulanan yüzey süsleme sanatıdır.

Başlangıçta tabaklanmış deri veya parşömen üzerine uygulanmışsa da daha sonra, genellikle dokunmuş kumaş üzerine uygulanmıştır.

İğne ile yapılan işleme, dantel, örgü ve dikiş gibi tekniklerden farklıdır.

İşlemenin Tarihi:

MÖ 7000 yıllarına dek uzandığı bilinen Hitit uygarlığının  (MÖ.2000) merkezi Alacahöyük’te yapılan kazılarda bulunan kenevir parçaları, dokunmuş kumaş kalıntıları ve Hitit kabartmalarında görülen elbiseler üzerindeki süslemeler, işlemelerin varlığının kanıtıdır.

Anadolu’da eski Frig (MÖ.100-700) yerleşim bölge köylerinden toplanan el işleme ve dantellerdeki motif ve desen anlayışı ile Frig-Hatti kültürüne ait motiflerdeki benzerlikler dikkat çekicidir.

Lidyalıların (M.Ö. 668-587) Sard şehrinde yapılan kazılarda boyanmış kumaşlar üzerine işlenmiş örtü parçaları bulunmuştur.

Türk işlemelerine ait ilk buluntular, MÖ.1- 3. yy.a ait olan Altay dağlarında, Pazırık yöresinde bulunan Hun prenslerinin mezarlarında görülmüştür. Bu mezarlardan çıkarılan eserlerin üzerinde görülen işlemeler genellikle aplike tekniğiyle yapılmıştır. Ayrıca birleştirici malzeme olarak ince deri ve keçe kullanılmıştır.

MÖ.8. ve 9. yy.lar arasında yerleşik düzene geçen Uygur Türklerine ait duvar resimlerinde görülen  soylu elbiselerinde zengin işlemeler görülmektedir. Daha çok aplike tarzında ki bu işlemelerin pamuklu kumaşlar üzerine yapıldığı  günümüze kalan kumaş parçalarından anlaşılmaktadır.

11.yy.dan itibaren Anadolu topraklarına yerleşmeye başlayan Selçuklular beraberlerinde, Orta Asya-Şaman, Çin-Tao, Budist, İran-Mani ve Zerdüşt fikirleri temelinde bir kültür getirmişlerdir. (1) Bu nedenle bu dönem, Osmanlı kültürünün kaynak ve öncüsü olması açısından önemlidir.

Türk işlemeciliğinin en parlak dönemi Osmanlı devrine rastlamaktadır. Osmanlı dönemi Türk işlemeleri, 'saray işlemeleri' ve 'halk işlemeleri' olarak iki ayrı çevrede üretilmiştir.

Saray işlemeleri yüksek bir sınıfın kendi aralarında kabullendikleri bazı esaslara dayanır.

Bunların desenleri günün modası ya da gerekliliklerine göre sarayda çizilip hazırlanır, buradan da kent atölyelerine ve dolayısıyla da halka yayılmışlardır.

Oysa bu çerçevenin dışında kırsal kesimde yapılan işlemeler bu sistemden uzak kendi görenek ve dilekleri çerçevesinde şekillenmiştir.

İşleme kompozisyonları, işlenen parçanın biçimine ve işlevine göre ya bütün yüzeyi kaplamış ya da eşyanın şekline göre düzenlenmiştir.

Renkler; tek ve çok renkli olarak iki ana grupta toplanmıştır.

Tek renkli işlemeler altın ve gümüş tel, sarı ve beyaz sim olarak, çok renkli işlemeler ise değişik renklerin birarada kullanılmasıyla oluşturulmuştur.

Türk işlemelerinin yapımında biri masa biçimli diğeri yuvarlak kasnak olmak üzere iki tür gergef kullanılır.

Yüzyıllar boyunca uygulanan işleme teknikleri çok çeşitlidir.  Hesap işleriyazma işi, dival işleri ve beyaz işler olarak  başlıca dört grupra toplanabilir.

Bunlar içinde en fazla kullanılan hesap işi tekniği olmuş ve işlemeler hemen hemen tüm tekstillere uygulanmıştır.

Günümüzde Türkiye ve yurt dışındaki müzelerde 16.- 19. yy.dan kalma binlerce işleme örneği sergilenmektedir.

Türk işlemelerinin en belirgin özelliği, başlangıçta hemen hepsinin doğal formlarının dışında, stilize edilmiş motiflerden oluşması ve gerçekçi tasvirlerden kaçınmış olmasıdır. 17. yy.dan sonra biçimlerde değişmeler olmuş, daha gerçekçi, daha doğaya yakın tasvirler görülmeye başlanmıştır.



 detaylı bilgi için bkz.

 

 

    Kapat
 

Kaynak: Oya Sipahioğlu, Tire Müzesinde Bulunan İşlemelerin Teknik ve Sanatsal Açıdan İncelenmesi ve Yeni Tasarımlar, DEÜ Sosyal Bilimler Ens. Sanatta Yeterlilik Tezi, İzmir, 1997

     Aydın Uğurlu, Osmanlı Dokumalarında Süs ve İhtişam, İlgi, S.76, 1994

     Ayten Sürür, Türk işleme Sanatı, Akbank 1976
     Ayten Sürür,
Türk işlemelerinde Bölge Özellikleri,Türkiyemiz, Y.5, S.14, 1971

     Burton Berry, Old Turkish Towels, 1938

     Celal Arseven, Sanat Ansiklopedisi, İstanbul 1950

     Emin Cenkmen, Osmanlı Sarayı ve Kıyafetleri, İstanbul, 1943

     G.Von Palotay, Turkish Embroideries, London 1954

     H.Züber, Türk Süsleme Sanatları, T.İş Bankası, Ankara 1971

     Kenan Özbel, Eski El İşlemeleri, El Sanatları 4, Ankara 1949 

     M.Celal Lampe, Türk İşlemeleri, İstanbul 1939

     Macide Gönül, Topkapı Sarayı Kolleksiyonundan Bazı Türk İşlemeleri, İstanbul 1969

     Macide Gönül, Türk El İşleri Sanatı, (16-19.yy), Ankara , 1973

     Nezahat Turkan, Gümüş Isıltılı Telkırma / Silver Strip Embroidery, Skylife, Eylül 2003
     Nurhayat Berker
, İşlemeler, Yapı Kredi Yayınları, 1981

     Nurhayat Berker-Yusuf Durul, Türk İşlemelerinden Örnekler, Ak Yayınları, 1971

     Örcün Barışta, Osmanlı İmparatorluk Dönemi Türk İşlemeleri, Osmanlı Kültür ve Sanat, Ankara 1999

     Örcün Barışta, Türk İşleme Sanatı Tarihi, GÜ Yayınları, Ankara 1995

     Örcün Barışta, Özel Müzelerimiz ve Kolleksiyonlarımız II, Sanat Dünyamız 1984

     Örcün Barışta, Türk İşlemelerinde Teknikler, Ankara 1978

     Pauline Johlnstone,Turkish Embroidery, Victoria Albert Museum 1985

     Selma Delibaş, Türk İşlemeleri, Sanat, S.7, 1982

     Semiha Başbuğ, Türk işlemeleri, İstanbul, 1964

     Sevim Fenercioğlu, Türk İşlemelerinde Motifler, Ankara

     Ulla Ther, 16-20 yy. Gezi Edebiyatında Yerli Türk İşlemeleri, Türkiyemiz, Y.24, S.72,1994
     Ulla Ther,
Türk İşlemeleri, Bremen, 1993

(1) Aydın Uğurlu, Orta Çağ Anadolu Dokuma Sanatı, İlgi, Y.21, S.48, 1987

 
     
 
 
› İlgili kategoriye ait ürünler
İlgili kategoriye ait herhangi bir ürün bulunmamaktadır.

› Bunları biliyor musunuz?
Birsen Malkoç
Tüm hakları saklıdır. © 2024 idesanat.com
Önemli Bilgiler
1. İçeriğimizi başka bir sitede paylaşıyorsanız, lütfen kaynak belirtmeyi unutmayın, ilginize teşekkür ederiz.
2. Sitemizde bulunan bir içeriğin telif haklarına veya yasalara aykırı olduğunu düşünüyorsanız lütfen bize bildirin.