ÇEŞM-İ BÜLBÜL

Eski cam tekniklerinden olan ve Türk camcılık mirasının en önemli izlerini taşıyan ‘Çeşmibülbül’ geçmişte de bugün de cam sanatının en büyük zorluklarıyla dolu bir ürünüdür.

‘Bülbül Gözü’ veya ‘Bülbül Çeşmesi’ anlamına gelir. Ve ilk hazırlıklarından, son biçimini alıncaya kadar  teknik zorluklarla dolu geçen bütün süre içinde, biçimlendirilmesi tam bir sanatçı duyarlılığı ve ustalık gerektirir.

Belki bu nedenle, Boğaziçi’ndeki son 200 yıllık cam sanatı içinde, bir tek bu grup ürün için, camların işlevleri dışında böyle özel bir isimlendirme yapılmıştır.

Beykoz'lu cam ustalarının çeşmibülbüller üzerine atmadıkları imzaları, camın ustalığı içinde gizlidir. 

‘Çeşmibülbül’ lerin en önemli özelliği, biçimlendirme sırasında camın formunun ustalıkla burkulmasıyla ortaya çıkan görsel sonuçlarıdır.

III. Selim döneminde başlatılan Beykoz camcılığının ürünleri arasında, yeni bir isim, kimlik ve çok özel cam tekniğiyle üretilen Çeşmibülbüller'in İstanbul cam sanatı içinde çok özel bir yeri ve anlamı vardır.

Çeşmibülbül yapımının ilk adımı, herhangi bir el üretimi cam gövde yapımı gibidir.
Üfleme borusu, erimiş cam hamuruna daldırılıp döndürülür, çubuğun ucuna sardırılır.
Sonra boru yavaşça üflenir ve ucundaki cam döndürülerek şişirilir, bir küçük balon elde edilir.

Bu sıcak cam balon, özel bir kalıp içinde yatay yönde döndürülerek, ezilerek bir silindir biçimine dönüştürülür.
Bu arada önceden hazırlanan renkli cam çubuklar, bir başka kalıp içindeki yuvalara yerleştirilmiştir.
Sıcak cam bu kalıba sokulup üflenince genişler, soğuk cam çubuklara yapışır ve hepsi birden ısınmaya başlar.

Sıcak cam gövde, kalıptan çıkarılıp boşlukta döndürülerek, hem camın soğuması hem de üzerindeki çubukların ısınması sağlanır.
Cam silindir yeniden potaya daldırılarak, dış yüzeydeki renkli cam çubukların üzerine bir sıcak cam tabakası daha sarılır. Böylece renkli cam çubuklar iki saydam camın arasında kalmış olur.
Cam gövdenin uç kısmı, özel bir maşayla sıkılıp döndürülerek, çekilerek uzatılır ve cam çubukların uçlarının birbiriyle birleşmesi sağlanır.

Cam gövde yeniden ısıtılır ve kesin biçimini alacağı kalıp içine yerleştirilir, üflenir ve son biçim verilir.
Bu arada kalıp içindeki cam, bir yandan da belirli bir yöne döndürülerek, çeşmibülbülün özelliği olan çubukların düzgün biçimde burkulması sağlanır.

Bütün bu işlemlerin çok kısa sürede gerçekleştirilmesi gerekir.
Bütün bu üretim adımları sırasında biçimlendirilen cam çok sıcak, akkor durumdadır.
Bu nedenle, ne renkli çubuklar ne de bunların gerektiği kadar burkulup burkulmadıkları görülebilir.

Çubukların renkleri ancak üretim tamamlanıp, camın soğumaya başlamasıyla ortaya çıkar.
Cam ustası da yaptığını ancak o anda görebilir.

detaylı bilgi için bkz.