anasayfa kategoriler idesözlük müze rehberi köşe yazıları sunumlar amacımız bize ulaşın
› Kategoriler  

 

ANADOLU'DA MADEN SANATI

Türk maden sanatının Orta Asya’dan başlayan gelişim süreci, Selçuklular ve Osmanlılara kadar uzanır. Selçuklular döneminin  maden ürünleri dünya müzelerindeki kolleksiyonlar arasında önde gelen örneklerdir.

Anadolu Selçukluları döneminin malzemesi genellikle tunç olup günümüze az sayıda gelebilen eserlerden rölyef ve kabartma teknikleri'yle değişik formların denenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Bu döneme ait örneklerden biri Ankara Etnografya Müzesi’nde bulunan Beyşehir Eşrefoğlu Camii’ne ait yuvarlak karınlı Cami Kandili (1280) dir.

Artuklular döneminde malzeme tunçtan pirince dönmüştür. Bu dönemdeki bronz yapıtların, ayrıca kazıma tekniği, gümüş, ve bakır kakma figürlü kompozisyonların, özellikle figürlü kufi yazı örneklerinin 12. ve 13.yy. maden sanatı içinde ayrı bir önemi vardır.

Erken Osmanlı dönemi, yeni form ve yapım tekniklerinin kullanıldığı, Osmanlı karakterinin belirtilmeye çalışıldığı bir dönemdir. 15.yy. ikinci yarısında ortak bir özellik oluşmaya başlar. Osmanlı karakterinin belirdiği ilk ürünlerden biri Fatih Camii’ne ait olup İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi’nde korunan gümüş, altın yaldızlı Cami Kandili’dir.

16.yy. da süslemeli gümüşün yanı sıra bakır eserlere de rastlanılır. Bakır Osmanlı maden sanatı içinde en çok kullanılmış olan malzemedir.

Bu malzeme ile yapılmış örneklerde, kıvrık dallar ve yaprakların üzerinde lotus ile palmetler vardır. Bu tarihlerde bakır ürünlerin çarpıcı teknik görünümlerinden biri olan, zeminin yatay çizgilerle doldurulduğu görülür. İç içe gelişen geometrik yüzeyler içindeki bu süslemenin değişik örnekleri kahve tepsilerinde, Osmanlı maden ustalarının çok sevdikleri balık motifiyle zenginleştirilmiş haliyle bulunur.

Yiyecek ve su ile ilgli formların çoğunda göbek motifi olarak Osmanlının çok sevdiği bir motif olan “Mühr-i Süleyman” yer alır.(1) Bu altı köşeli motifin kökeni çok eskilere dayanmaktadır. Bir başka inanca göre de bu motif  dayanıklığın sembolüdür.

16.yy. sonu 17.yy. başlarından kalan eserlerin çoğu gümüştendir ve keramik alanındakilere benzer formlar görülür. Osmanlı ustalarının hep yeni ve değişik formlar arayışında olmaları sonucu maşrapa, ibrik, sürahi, buhurdanlık gibi öncülüğünü madeni eşyanın yaptığı eşyalar ortaya çıkmıştır.
Bu yıllarda erken dönemin süsleme anlayışı sürmektedir. 17.yy.da özellikle gümüş eserler üzerinde zengin süslemeler görülür.

Ancak saray okulunun varlığı ile açıklanabilecek olan, tezhip süslemesi tarzında, yetkin ve uyumlu bir düzenleme, bu zenginliği yaratan bir özelliktir.
Bu zengin süslemenin güzel örneği olan gümüş üzerine altın yaldızın kullanıldığı, şadırvanın yanı sıra kuş kafesini de andıran  buhurdan ve aynı niteliklerin görüldüğü Sultan I. Ahmet’in türbesinden Gümüş Rahle (1618) bugün İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi’ndedir.
Aynı müzedeki  Gümüş Bakırdan (1698), döneminin son örneklerinden biridir. Avrupa ile ticaretin gelişmesiyle süsleme ve formlarda değişik özellikler ortaya çıkmıştır.

18.yy.da süsleme repertuarı tamamıyla değişmiş, yapıt sayısı çoğalmış, malzemede ise ağırlık bakıra kaymıştır. Bakır, kalaylandığı zaman gümüşe benzemesi, temizlemedeki kolaylığı ve sağlıklı olması nedeniyle Türk mutfağının vazgeçilmez malzemesi olmuştur. 17.yy. içinde servi, lale, nar gibi natüralist motifler de süslemeye girmeye başlar.

Osmanlı maden sanatı içinde en çok kullanılmış olan formlardan biri ise ibrik'lerdir. 17 yy.ın başka bir formu, çapı 25-40 cm arasında değişen, orta kısmı çoğunlukla dekorsuz, bütün süslemenin kenar bordürü üzerinde yoğunlaştığı bakır tabak'lardır.

Kahve tepsileri form olarak değişmesede, yüzyıllara göre değişen süslemeleri vardır. İlk örneklerine 17.yy. sonuna doğru rastlanılan değirmenler, Türk kahve kültürünün önemli bir öğesidir. Pirinç silindirik gövde ve kazıma tekniğindeki yaprak süslemeye sahip değirmenlerin, kahve ile ilgili dizeler içermeleri açısından, etnografik yönleri ağır basar.

17. ve 19.yy’larda çok sık görülen bir süsleme tekniği de ‘Tombak’ olarak adlandırılan altın yaldızdır. Bu süsleme, bakır ya da pirinç üzerine civa oksitle yapılan altın kaplama biçimidir. 19.yy. da klasiğin yanı sıra, yeni formlar da denenmiştir. Üç ayaklı tepsili buhurdanlar, bakır üzerine tombak işleri, süslemenin tümüyle değiştiğini gösteren örneklerdir.

Maden sanatı, form, teknik ve değişen malzemeler içinde her yüzyılda farklı görünümlere bürünmüştür ve yapıtların, aşırıya kaçmayan mütevazi bir zevkle yaratılmış oldukları ortak özellikleridir.

Türk maden sanatı hk. detaylı bilgi için bkz.

 

 

    Kapat
 

 Kaynak:Tarcan Yılmaz, “Maden Sanatı”, Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı,(ed.O.Aslanapa),s.72-80, İstanbul 1977
    E.Enginsoy, Turkish Metalwork, The Art and Architecture of Turkey, 1980
    Ü.Erginsoy, Türk Maden Sanatı, Başlangıcından bu güne Türk Sanatı,İş Bankası 342, 1993 
    Fulya Bodur, Türk Maden Sanatı : The Art of Turkish Metalworking, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1987
    Traditional Turkish Arts. Metalwork and Jewellery, Woodwork, Kültür Bakanlığı Yayınları
    T Yılmaz, 16.yy Maden Sanatları, Antika,S.26, 1987
    T.Yılmaz, 17.yy Osmanlı Maden Sanatı, Sanat Tarihi Derneği Yayını 4, İstanbul 1998
    T.Yılmaz, Saray Mutfak Eşyaları, Sanat7, 1982
    T.Yılmaz, Topkapı Sarayı Müzesindeki Kabe Kilit ve Anahtarları, ICICA yayınları, İstanbul 1993
    Gündağ Kayaoğlu, Anadolu'da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi: Bakır Yatakları, Üretimi ve Atölyeleri, Sandoz Kültür Yayınları, İstanbul 1988
    S.Özkan Savaş, Çivi Yazılı Belgeler Işığında Anadolu'da (İ.Ö.2. Bin Yılında) Madencilik ve Maden Kullanımı,Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara, 2006
    Metal Vessels, Museum of Anatolian Civilizations, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1992
    N. Ölçer, Turkische Metalkunst, Türkische Kunst und Kultur aus Osmanischer Zeit, 1985
    Gündağ Kayaoğlu, Anadolu’da Yaşayan Bakır İbrik Biçimleri, I.Ulusal El Sanatları Sempozyum Bildirileri, DEÜ GSF Yayınları,İzmir 1984
    Gündağ Kayaoğlu,Copper Ewers, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, S66/345, 1980
    Gülgün Köroğlu, Anadolu Uygarlıklarında Takı, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları; İstanbul, 2004,
    Yıldız Akyay Meriçboyu, Antikçağ'da Anadolu Takıları, Akbank Yayınları
    Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Antik Takılar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999
    Muhittin Binan, Ahşap Kapılar ve Metal Tamamlayıcı Elemanlar, YEM Yayınları,İstanbul, 1995
    G.Kürkman,M.Acara Eser,Ö.Bilgi,Y.Dağlı, Anatolian Weights and Measures, AKMED Yayınları, İstanbul, 2003
    Özlem Özkan, Askeri Müze Tombak Eserler Kataloğu, Askeri Müze Yayınları, İstanbul, 2001
    Fulya Eruz, Konuşan maden tombak ve gümüş madeni eserler koleksiyonu gilding copper (tombak) and silver metalwork collection,Yapı Kredi Yayınları
    S.Batur, Tombak Üzerine Bir Araştırma, Sanat dünyamız, S.31,1984
    G.Kongaz, Tombaklar, İstanbul 1985
    Sedat Alp, Konya Civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir ve Damga Mühürleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara, 1994
    G.Sonat, Gümüşler, Topkapı Sarayı Müzesi, Sant, 7, 1982
    F. Egemen Engin, Mühür ve Mühürcülük Sanatımız (Üzerine Derlemeler), Arıtan Yayınevi, İstanbul 1994
    Joseph von Hammer - Purgstall, Osmanlı Mühürleri,Pera Yayıncılık, İstanbul, 1999
    Recep Yıldırım,Urartu İğneleri,Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara , 1989,
    Osep Tokat, ‘Ermeni Gümüş Ustaları / Armenian Master Silversmiths’, Aras Yayıncılık, 2010

(1) Mühr-ü Süleyman motifi hk. geniş bilgi için bkz.
    Z.Kuşoğlu, Türk Motifinde Mühr-i Süleyman, İlgi, S.61, 1990
    N.Çam, Türk İslam Sanatlarında Altı Kollu Yıldız (Mühr-ü Süleyman), Selçuk Ünv.,Konya 1993
    T.Yılmaz, Saray Mutfak Eşyaları, Sanat7, 1982
    T.Yılmaz, Topkapı Sarayı Müzesindeki Kabe Kilit ve Anahtarları, ICICA yayınları, İstanbul 1993

 
     
 
 
› İlgili kategoriye ait ürünler
İlgili kategoriye ait herhangi bir ürün bulunmamaktadır.

› Bunları biliyor musunuz?
Birsen Malkoç
Tüm hakları saklıdır. © 2024 idesanat.com
Önemli Bilgiler
1. İçeriğimizi başka bir sitede paylaşıyorsanız, lütfen kaynak belirtmeyi unutmayın, ilginize teşekkür ederiz.
2. Sitemizde bulunan bir içeriğin telif haklarına veya yasalara aykırı olduğunu düşünüyorsanız lütfen bize bildirin.