Çember Dokuma / Boyabat

Anadolu’nun hemen her yöresinde, tezgah sayısı giderek azalıyor da olsa sürdürüldüğü bilinen ve yörelerine özgü karakter taşıyan el dokuması kumaşların üretildiği merkezlerden biri Sinop'un Boyabat ilçesidir.

Bu yörede ihtiyaç, gelenek, görenek ve alışkanlıklar doğrultusunda şekil almış ve süre gelmiş olan dokumacılık sanatı, günümüzde ‘çember dokumacılığı’ olarak sürdürülmeye çalışılmaktadır.

Çember, kenarları bordo renkli şeritlerle çevreli, ortası renkli ipliklerle oluşturulmuş motiflerle bezeli, yaklaşık 1 m2 büyüklüğünde pamuklu, ince bir dokumadır.

Yöre kadınlarının  baş örtüsü olarak kullandıkları çember, ilçenin kültürünü yaşatma çalışmaları ile   günün şartlarına uyarlanmıştır.

Çember dokumalarında uygulanan dokuma örgüsü 'bezayağı'dır.
Dokuma yüzeyinde görülen motifler farklı renk ve kalınlıktaki ilave atkı ipliklerinin çözgü iplikleri ile yine bezayağı bağlantı kurması suretiyle dokumanın arka yüzünde oluşturulmaktadır.
Çember dokumalar bu özelliği ile ‘ekstra atkılı motifli kumaşlar’ın özelliğini taşımaktadır.

Boyabat çemberinde zemin, atkı ve desen atkı sırası 2:2 düzenindedir.
Desen atkıları arasında sıkışan ince zemin atkısı hemen hemen kaybolmakta böylece motif bütünlüğü sağlanabilmektedir.

Zincir motifleri gibi basamaklardan oluşan motiflerde ise desen atkı sıraları arasında geçiş yapan zemin atkı sırası sayısı sekize kadar çıkabilmektedir.
Zincir motiflerinde, motiften motife geçişler çözgü doğrultusunda kısa atlamalar şeklinde gerçekleştirilirken, aralıklarla tekrarlanan serpme motiflerde, motif bitiminde iplik kopartılmaktadır.
Kısa aralıklarla ve yoğun olarak yer alan motiflerin dokuma yüzeyinde eşit büyüklükte ve aralıkta tekrarı, çözgü iplikleri tek tek sayılarak sağlanmaktadır.

Boyabat çemberlerinde görülen bu bu motif oluşturma tekniği Anadolu’nun çeşitli yörelerinde örtü ve peşkirlerde oldukça yoğun olarak kullanılmıştır.

Dokuma tezgahının elverdiği genişlikte, dar enli olan ve kullanım için uygun boyutu sağlayabilmek üzere her kompozisyondan çift dokunan (birbirine eş iki kanat halinde) dokumalar, bordürsüz uzun kenarları yan yana getirilip elde dikilerek birleştirilmektedir.

Seyrek dokunuşlu olan Boyabat çemberlerinde, yüzeydeki motif yoğunluğu dolayısıyla atkı sıklığı çözgü sıklığından daha yüksek bulunmaktadır.

Her geleneksel üründe olduğu gibi Boyabat çemberleri de yöresine özgü motifleri ve bu motiflerden oluşan desenleriyle dikkat çekmektedir.
En çok kullanılan motifler; 'mühür', 'çiftzincir', 'büyük demirkırat' ve 'tek zincir'dir.

Boyabat çemberlerinde doğal beyaz renkli zemin dokuma, renkli ipliklerle uygulanan motiflerle bezelidir.
Hemen her rengin kullanıldığı motiflerde en çok turuncu, sarı, siyah, beyaz, pembe, bordo, yeşil ve lacivert tercih edilmektedir.
Ayrıca çemberler, aynı motif ve kompozisyon örneği gösterse bile uygulanan farklı renklerle ya da aynı renklerin değişik düzenlemeleriyle çeşitlendirilerek tek ve özgün özelliğini koruyabilmektedir.

Çember dokumacılığında, genellikle çam ağacından yapılmış, bütün bölümleri ahşap olan ve yörede 'işlik' olarak adlandırılan basit tipte yüksek el tezgahları kullanılmaktadır.

Boyabat çemberlerinde pamuk ve sentetik olmak üzere iki cins iplik kullanılmaktadır.
atkı ve çözgü ipliği olarak, doğal beyaz pamuk ipliği; boyabat çemberinin karakteristiği olan bordo renkli kenar bordürlerinde, atkıda ve çözgüde ’makam ipi’ denilen bordo renkli pamuk ipliği kullanılır.
Motifler için ise renkli sentetik (orlon) iplikler kullanılmaktadır.
 

detaylı bilgi için bkz.