KİTAP SANATLARI

Matbabadan önce , Osmanlıda kitap, saray çevresinde okuma yazma bilen sınıfın kullandığı lüks bir tüketim eşyası olmuştur.

Bir kişinin yazdığı el yazması kitapların hazırlığında, yazı yazma, önemli bir sanat dalı olmuş ve eserler genellikle bir sipariş veren için hazırlanmıştır.
Bir yazma eserin hazırlığında dört sanat dalının katkısı vardır.
Bunlar hat, tezhip, minyatür ve cilt sanatlarıdır. Kitaplar kamış kalemle, is mürekkebi kullanarak ve arap harfleri ile aharli - mühreli kağıtlara yazılmıştır.
Bunların önem verilenleri hüsn-i hat (güzel yazı) ile yazdırılıp, tezhip, ebru, katı’ (oyma) ve minyatürlerle süslenmiştir.

Osmanlı döneminde kitap sanatının icra edildiği atölyelere Nakkaşhane adı verilmiştir.
Nakkaşlar Osmanlı sarayı için çalışan sanatçılar ve zanaatkarlar teşkilatı olan ehl-i hıref içinde en önemli kişiler olmuşlardır.

Osmanlı Devletinin güçlenmesi ile birlikte saray yönetiminin sanata ve sanatçıya ilgisi ve desteği artmış, sanatın diğer alanlarında olduğu gibi kitap sanatını ve kitap sanatçısını koruma görevini padişahlarla birlikte sadrazamlar, şehzadeler, vezirler, hanım sultanlar, eyalet valileri, defterdarlar gibi yüksek rütbeli devlet görevlileri üstlenmiştir.

Nakkaşhanelerde kitabı sanat eserine dönüştüren ustalar , hattatlar, müzehhipler (tezhip yapan), nakkaş ve musavvirler, cedvelkeşler (cedvel çeken), mücellitler (cilt sanatçısı), kitap sanatlarıyla ilgili işlerin dışında; kalemişi ya da çini desenleri gibi mimari süslemelerin tasarlanması; ahşap ve mukavvadan yapılan küçük sandıkların bezenmesi; çadır, otağ, halı ve kumaş gibi dokumalarda kullanılan desenlerin hazırlanmasından da sorumlu olmuşlardır.

Cilt hariç tüm kitap sanatlarında kullanılan kağıdın özelliği aynıdır. Üzerinde çalışılacak olan kağıtlar aharli - mühreli dir. Aharlenmiş ve mührelenmiş kağıdın üzerinde fırça rahat hareket eder ve hata durumunda rahatça temizlenebilir. Aher için nişasta, şap, jelatin, yumurta akı  gibi malzemeler kullanılır ve mühre denilen aletle mührelendikten  sonra çalışılır.

Kitap sanatlarında kullanılan stilize çiçekler, hatayiler, rumi ve diğer motifler Osmanlı sanatının her süsleme dalında  (çini, halı, kilim, kumaş, kalemişleri vb.) kullanılmıştır.

Eski vakıf kütüphanelerini bünyesinde toplayan yazma eser kütüphaneleri, bugün tezhip örneklerinin de merkezi durumundadır. (bkz. Sözlük / Yazma Eser Kütüphaneleri) 

detaylı bilgi için bkz.