Kutnu, Alaca, Meydaniye Dokumaları

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan Gaziantep’te üretilen Kutnu, Alaca ve Meydaniye dokumalarında kullanılacak olan çözgü ipliklerine, dokuma öncesinde söküm, boyama, Mezekçilik gibi işlemler uygulanır.
Daha sonra bu iplikler gücü tellerden geçirilip tahar işlemi yapılarak dokumaya hazır hale getirilir.

Dokuma öncesinde gerçekleştirilen  bu işlemler her dokuma türü (kutnu, alaca ve meydaniye) için ortak işlemlerdir.

Kutnu Dokuması,

Gaziantep’te dokunan kutnu kumaşları, renkli şeritlerden oluşan, atkısı pamuk, çözgüsü ipek olan, yollu (şeritli) dokumalardır.

Kutnular parlak ve mat çizgilerin yan yana gelmesiyle dokunduğu gibi üzeri çiçek motifli olanları da vardır.

Kutnularda ipek çizgiler tek renkte ve çoğunlukla sarı renktedir. Ancak birçok renkli çizginin yan yana gelmesiyle de dokunur ve bu yüzden de farklı adlandırılmalara neden olur. Bazılarının çizgilerinde kalınlık farklılıkları da vardır. 'Bağdat' ve 'Şam' kutnularını birbirinden ayıran özellik bu kalınlık ve renk ayırımından ileri gelir.

Kutnular ayrıca 'Şehr-i kutnu' (Bağdat işi), 'Şam Kutnusu', 'Şam Bağdadisi', 'Şam Toplusu', 'Keşan Kutnusu' gibi dokundukları yere göre de adlandırılır.

Kutnularda renkler çok ustalıkla kullanılır. Kırmızı, siyah, beyaz ve krem renk yanında hakim olan renk sarı renktir.

Yörede üretimi ilk olarak 1900lü yılların başlarında Suriye den gelen kişiler tarafından yapılmıştır.

Eskiden sadece kamçılı tezgahlarda üretilirken günümüzde daha çok jakarlı ve armürlü tezgahlarda üretimi sürmektedir.

Kutnu dokumalarda kumaşın yüzeyinde oluşan farklı renklerde çizgisel afektler görülür. Bunlar düz, çok ince çizgili, ya da diş diş yansıyan görüntülerdir. Gaziantep yöresinde bu efektlere 'kalem', 'sızı' ve 'dişeme dokusu' da denir.

Kalem, kutnu dokumaların yüzeyinde görülen 70-100 arası çözgü telinin oluşturduğu farklı renklerdeki uzunlamasına yollu çizgilerin yöredeki adıdır.

Sızı, her kalemin başında ve sonunda yer alan  ve bezayağı örgü tekniğiyle dokunan çok ince çizgisel dokuma kısımlardır.
Dikkat çekmesi için bu kısımlarda genellikle siyah ve beyaz renkler kullanılır.
Sızılar 3 -4 veya 5 çözgü telinden oluşmaktadır. Ve her zaman dişeme dokusu ile birlikte yer alır. 

Dişeme, 6 atkı ve 8-12 çözgü teli arasında değişen rapor büyüklüğünde , enine rips (bezayağı örgünün çözgü veya atkı yönünde genişletilmesi ile elde edilen örgüdür.
bezayağı örgü ile dokunanlara göre daha esnektir) örgü tekniğinde sarı yada siyah renkte çözgü tellerinden oluşan ve kalem dokusu ile çiçek motifli dokuma şeritlerinin aralarında yer alan, diş diş bir görünüm yansıtan ve uzunlamasına doku efektlerine verilen addır.

Ortalama 63 cm eninde 3800-4000 arası çözgü ipliğiyle dokunan kutnu kumaşların 3 çeşidi bulunmaktadır.

Bunlar 'düz', 'çiçekli' ve 'bağlama batik' kutnulardır.

Düz Kutnular,

Sadece saten dokuma (atlas) tekniğiyle, 7 çerçeve kullanılan dokumalardır. Hindiye ve Kemha Kutnu türleri günümüzde dokunan düz kutnu çeşitlerindendir. Armürlü ve kamçılı tezgahlarda dokunur.

Çiçekli Kutnular,

Saten örgü tekniğindeki zeminde dişeme ve çiçek dokusuna 'rips  bağlama tekniği'nin uygulandığı , 18-19 çerçeve ile armürlü ve jakar tertibatlı kamçılı tezgahlarda dokunan kutnulardır.
Bu çerçevelerden 2 adedi hem sızı hem de kenar dokumasında, 2 adedi dişeme dokumasında, 8 adedi çiçek dokumasında, 7 adedi de saten (atlas) bağlama tarzıyla oluşturulan kalem dokumasında kullanılır.

Mercan , çiçekli, şahiyye, çiçekli kerasi, çiçekli-vişneli ful, çiçekli-kırmızı ful, çiçekli furş günümüzde dokunan örneklerindendir. Yalnızca kerase cinsi kutnularda çiçek için kullanılan 8 çerçeve, dişeme dokuma kısmında da kullanılır.

Bağlama Batik Kutnular,

çözgü ipliklerinin ikat bağlama tekniği ile boyanır. Saten (atlas) dokuma tekniğinde ve çoğunlukla dişemeli olarak dokunur.
Dokumada toplam 11 çerçeve kullanılır.Bu çerçevelerden 2 adedi kenar dokumasında, 7 si saten dokumasında, 2 adedi de dişeme dokumasında kullanılır.

Günümüzde 'bağlamalı furş' , 'bağlamalı methap', 'vişneli darıca', 'morlu darıca', 'sarılı darıca', 'siyahlı darıca', 'zencirli bağlama', 'sarı tas' ve 'sedefli bağlama' gibi çeşitleri vardır.

Alaca dokuması, 


bezayağı örgü tekniğinde ve 6 çerçeve ile dokunur. Alacalarda, kumaş yüzeyinde oluşturulan değişik renklerdeki uzunlamasına çizgisel efektleri çözgü ipliği ile sağlanır.

Kutnuların atkılarında beyaz renk kullanılırken , alacalarda lacivert ve kahverengi ile boyanmış atkı ipliği kullanılır. Alacalar nadir olarak beyaz iplikle dokunur.

Bu kumaşlar düz renklerde dokunduğu gibi çözgü yönünde inceli, kalınlı çizgi efekti ile renklendirilmiş, bazen de dişeme doku çizgilerinin yer aldığı kompozisyonlarla da üretilir.

Bu nedenle kutnu dokumalar kadar zengin çeşite sahip olmasalar da şu isimler altında dokunur: 'pijama çizgili', 'gümüşi lacivert çizgili', 'yeni çizgi', d'üz helaliye', 'dişli', 'üç çubuklu meştane' ve 'şalşapik'.

Meydaniye Dokuması


Alacalardan daha fazla çeşite sahip meydaniye dokumaları alacalar gibi bezayağı örgü tekniğinde ve 6 çerçevede dokunmalarına rağmen, her iki kumaşı da birbirinden ayıran özellik meydaniyelerin türüne göre çözgü yönünde 56-68 arası değişen sıklıkta daha yoğun iplik kullanılması ve alacalardan daha farklı kompozisyonlarda, çözgü yönünde yollu ve çizgili oluşudur.

Yörede renk ve çizgilerine göre adlandırılmış meydaniye türleri: 'ince kalem', 'kırmızı ince kalem', 'şalşapik', 'mor osmaniye', 'pijama çizgili', 'kürdiye rahvancı', 'bağlamalı meydaniye' ve 'ince kalem lacivert' tir.

detaylı bilgi için bkz.