GÖRDES HALILARI

Batı Anadolu Bölgesi’nde Manisa iline bağlı Gördes halkının geçim kaynağı tarım ve halıcılıktır.

Gördes halıları 17. yy dan dan itibaren yaygınlaşmaya başlamış, gelişimini günümüze kadar devam ettirmiştir.(1) 

Müze kataloglarında ve kaynaklarda 17.yy.a tarihlenen Gördes halıları genellikle seccade tipindedir.
İstanbul Türk-İslam Eserleri Müzesi, Vakıflar Halı ve Kilim Müzesi, Konya Mevlana Müzesi ve Londra Victoria - Albert Müzesi, Batı Berlin Türk İslam Eserleri Müzesi ve Budapeşte Uygulamalı Sanatlar Müzesi’nde bulunan örneklerine(2) göre gelişimini 18.,19. ve 20.yy boyunca sürdürmüştür.

Anadolu da türk halılarının düğüm tekniğine ismini veren Gördes halıcılığı 17.yy.dan itibaren yaygınlaşmaya başlamış kısa süre içinde Anadolu'nun ünlü  halı merkezlerinden biri haline gelmiştir.

Gördes halıları, türk halı sanatı tarihi içinde renk ve desen bakımından 16. yy. Osmanlı Saray Halıları’nın geleneğini batı Anadolu bölgesinde sürdüren halı gruplarından birisidir. 

Günümüz Gördes halıları Gördes merkezde ve Değer, Tüpüler, Kalemoğlu, Alanyolu, Doğanpınar, Güneşli, Boyalı, Çiğiller, Bayat, Balıklı, Tepeköy ve Karayağcı köylerinde dokunmaktadır. 

Gördes halıları yün malzemeyle , Türk düğüm tekniği (Gördes) ile dokunmuştur.

Renkler kök boya ve doğal boyalarla elde edilir. Kırmızı, kahverengi, sarı, mavi, lacivert, ve beyaz renkler hakimdir.

Gördes’te tamamen yün halılarda 10x10 cm de 30x35, 30x50-55 düğüm mevcuttur. Hav yüksekliği 1 cm dir.

Atkı  ve çözgüsü pamuk , düğümü yünden dokunan ‘kaba halılar’da yaklaşık 12x18 ve daha az düğüm vardır. Hav yüksekliği ise 2 cm ye yakındır.(3)

Bugün Gördes’te seccade halısı, somya halısı, yolluk halısı, taban halısı, yastık halısı, kaba halı, ve konya halısı tipleri dokunmaktadır.

Somya halıları ilk kez 1925 yıllarında ‘çakıro halısı’ adıyla ortaya çıkmış, sonradan şekil değiştirmiştir. Uzun havlı ve düşük kaliteli halılara ‘kaba halı’, aynı desenlerde çift halı halinde dokunup sadece Konya ve yöresinde satılan halılara da ‘Konya halısı’ denmiştir.

Bir Gördes halısı üzerinde, dıştan içe doğru, yöresel deyimlerle ‘kenar, su, etlik, ayna, köşe ve iç örnek’ bölümleri yer alır.

Halk arasında ‘iç örnek’ adı verilen halı zemini, genellikle tek veya çift yönlü mihrapla belirlenir. Mihrap merdiven şaklinde yükselir veya mimari kemer formunda işlenir. Çoğu kez mihraptan bir kandil veya çiçek buketi sarkar. Bu tür halılar ‘avizeli gördes’ adıyla bilinir.

Eğer halı tek renkliyse bu halılara da ‘direkli’ adı verilir.

Bazı direkli halılarda zemin asma yapraklarıyla bezenir ve bunlar ‘asmalı gördes’ adıyla tanınır.

Zemini küçük çiçeklerle doldurulan örneklere de ‘çilli gördes’ denir.

Çift mihraplı halılarda ortada küçük bir göbek bulunur, halının dış borduru zigzag şeklinde desenlerle bezenir. Halk arasında ‘kız gördes’ olarak bilinen bu halılar, gelinlik çağına gelen kızlar tarafından, çeyizlik eşya olarak dokunur.

Bazı göbekli halılarda ise göbeğin etrafı küçük beneklerle süslenir, Bunlara da ‘sinekli gördes’ adı verilir.

Sinek motifi bulunmayan örneklerse de ‘göbekli gördes’ adıyla anılır.

detaylı bilgi için bkz.