KULA HALILARI

Kula Batı Anadolu bölgesinde Manisa’ya bağlı bir ilçedir. Kula’da 17. yy. sonlarına doğru yaygınlaşmaya başlayan halıcılık (1), özellikle İstanbul Türk-İslam Eserleri Müzesi, İstanbul Vakıflar Halı ve Kilim Müzesi'nde  ve yabancı ülkelerdeki çeşitli müzelerde kolleksiyonlarda bulunan ve kaynaklarda tanıtılan halılara göre 18. 19. ve 20. yy boyunca gelişimini sürdürmüştür. (2)

Kula 16. yy. Osmanlı Devri Saray Halılarının nın geleneğini 18 ve 19.yy da batı Anadolu bölgesinde devam ettiren merkezlerden birisidir.

Bu yörede dokunan halıların büyük bir bölümünde desen ve renk bakımından Saray Halılarının geleneği hakimdir.  Bu halılar 19. yy sonlarına kadar  İngiliz tüccarlar tarafından Smyrna (İzmir) halısı adı altında İzmir limanından avrupa ya ihraç edilmişlerdir.

Bugün Kula merkez ve Kula’ya bağlı Gölde, Sandal, Ayvatlar, Emre, Başıbüyük, Kalınharman, Nalıncıbıtrak, Ahızeren ve İbrahim ağa köylerinde dokunur ve  hepsine birden 'Kula Halısı' denir.

Günümüz Kula halısı adını verdiğimiz,  1950 lerden bu yana dokunan halıların malzemesi yün ve pamuktur.

Günümüzde, Kula’da her yanı yünden dokunan halılar bulunduğu gibi  çözgü ve atkısı pamuk, sadece düğümü yün olan dokumalarda vardır. Yörede yün, kirmen ve çıkrık ile eğrilmektedir.

Evlerde özel dokunan halılarda 20. yy ın geleneksel renkleri görülmekle birlikte fabrika ve atölyeler adına imal edilen halılarda her rengin pastel tonları hakimdir.

Halkın kendisi için dokuduğu halılarda ise sarı, mavi, siyah, yeşil ve beyaz renkler görülür. Bu renkler doğal boyalar ve sentetik boyaların karışımından elde edilir. Bunun için çevrede yetişen gozak, boş bitkisi, çalı bitkisi, soğan kabuğu ve sürge otundan yararlanılmaktadır.

Günümüz Kula halılarında, dıştan içe doğru yöresel değimlerle 'golangeç', ' etlik', 'su', 'ayetlik', 'bucak', bölümleri bulunur. Bunlardan herbirisi ayrı desenlerle süslenir. Halılar da desenlere göre isim alırlar. Halının en başında yer alan darsuya ‘dolangeç’ denir, zigzag şekilli desenler veya bir ters bir düz yerleştirilmiş üçgenlerle  bezenen motif halk arasında ‘sıçan dişi’ adıyla anılır.

Bugün Kula’da taban halısı , kelle halısı, yan halısı, yolluk halısı, bitmez bucaklı halı ve seccade tipleri dokunmaktadır.

Genellikle 6 m2 den daha büyük halılara 'taban halısı', bir boy küçüğüne 'kelle halısı ' adı verilir. Her ikisi de geleneksel Kula desenleriyle süslenir.

Günümüzde ‘kömürcü Kula’ ismiyle anılan örneklerde zemin bir çerçeve ile kuşatılır. Vazodan çıkan bir bitkisel desen halı yüzeyini kaplar.

Günümüzde ‘manzaralı Kula’ adıyla anılan örneklerde halı zemini bir konturla çevrilip içi manzara ile doldurulur. Üst üste dizilen  tasvirlerde ağaçlar ve bunlar arasındaki evler görülür. Bazen evlerin üzerinde bir gemi resmi yer alır.(3)

Bunlar dışında ‘vazolu Kula’, ‘yılanlı Kula’ günümüze ulaşmış desen örnekleridir.

Taban ve Kelle halısı dışındakiler  20. yy ilk yarısı içindeki desen özelliğini devam etmekle birlikte çoğu örnekte, ısmarlayıcı firmaların istediği modeller dokunmaktadır. Bunların büyük bir bölümü hayal gücüne dayanan basit süslemelerdir ve eski Kula halıcılığının, malzeme renk desen ve gelenekselliğini kaybetmeye başladığı görülür.

Bütün bunlara rağmen Kula Anadolu'nun önemli halı merkezlerinden birisidir.

detaylı bilgi için bkz.