|
|
|
Kilim
İki iplik sistemiyle (atkı, çözgü) ile dokunan havsız düz dokuma yaygılardır. Kilim, düğümlü halı dışındaki havsız düz dokuma yaygılar arasında en tanınmış olanıdır.
Çözgü ipliklerinin arasından bir ön bir arkadan geçen, enine atkı ipliklerinden oluşan, çözgülerin atkılar tarafından tamamen örtüldüğü dokuma türüdür.
Çözgüler bir alttan bir üstten geçerek bir başka renkteki motifin sınırına kadar gider ve buradan geri döner. Böylece aynı renkteki atkılar kendi desen alanlarında gidip gelerek motifleri meydana getirirler.
Kilim dokumalarda, farklılıkları belirtmek için, yöresel olmayan, araştırmacılarca konuyu daha iyi açıklamak üzere, kaynaklara geçen adlandırmalara göre, sekiz çeşit adlandırma vardır. Bunlar;
ilikli kilim,
iliksiz kilim,
eğri atkılı kilim,
normal atkılar arasında ek atkı sıkıştırılmasıyla oluşan kilim,
çift kenetleme ile ilikleri yok edilen kilim,
atkıların aynı çözgüden geri dönmesiyle iliklerin yok edildiği kilim,
sarma konturlu kilim,
eğri atkılı konturlu kilimdir.
Kilimin tarihçesine bakıldığında , konar-göçerlerin yalnız kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile, temel yaygı (döşeme) malzemesi olarak dokuyup, kullandıkları anlaşılır.
Anadolu’da kilim halıdan daha kıymetlidir. Ev sergisinde halı, kilimden arta kalan yerleri doldurmak için kullanılır.
Kilim, yer döşemesi dışında, heybe, divan örtüsü, seccade, sofra, beşik, parzum, beşik, yastık, minder yüklük örtüsü, sedir örtüsü, kapı perdesi, ve çuval olarak da kullanılmıştır.
Desenler dokumada kolaylık sağladığı için genellikle geometriktir. Kilimde kullanılan iplik genellikle yün ve pamuktur. Dokunan tezgahın genişliğine bağlı olarak ya tek parçadan yada parçalar yan yana getirilip birleştirilerek de ürünler oluşturulur.
Kilimler üzerindeki motifler (1), yaşanılan çağın özelliklerinin yanı sıra yörenin kültürü, gelenek ve görenekleri, kilimi dokuyan kişinin beklentileri, ümitlerine göre değişiklikler göstermektedir.
Dokunduğu yöreye (Eşme, Karasu, Emirdağ v.b), aşirete (Avşar, Berihan, Kirkitli v.b), motife (yollu, çubuklu, ibrik, aynalı, bindallı vs.) veya dokuyan kişi ve aileye göre isimlendirilir.
Anadolu kilimleri; kilimin dokunduğu bölgelere, kullanılan bitkisel boyaların rengine ve en çok kullanılan motiflere göre Türkmen, Yörük, Kürt, Türk kilimleri olarak dört sınıfa ayrılır.
Bu sınıflandırmaya göre kilimde kullanılan motifler 5 gruba ayrılmıştır.
1- Hayvansal motifler; en çok kullanılan kuş motifi olmak üzere ejder ve böcek motifleri de kullanılır.
2- Bitkisel motifler; Ağaç, yaprak, çiçek ve meyve motifleri kullanılır.
3- Geometrik motifler; Dokuma kolaylığından dolayı en çok tercih edilen , motif türüdür. En çok görülen şekilleri, üçgen, dörtgen, dikdörtgen ve eşkenar dörtgendir.
4- Karışık motifler; Madalyon, rozet, çengel, sütun yazı, harf, vazo vs. kullanılır.
5- Sembolik motifler; Dokuyucunun duygu düşünceleri ile doğa güçlerini simgeleyen motiflerdir. Bu gruba kuş, hayat ağacı, el, tarak, ibrik, kandil vb. girmektedir.
Kilimlerin üzerindeki motifler yörenin kültürünü gelenek göreneklerini aksettirir.
Anadolu'da kullanılan bazı motiflerin taşıdığı anlamlar ise;
Eli Belinde: Analık ve doğurganlık kavramlarının simgesidir.
Koç Boynuzu: Bereket, uğur, kısmet, mutluluk, neşe, uzun ömür, kahramanlık ve kuvvet sembolüdür.
Çengel: Sivri uçları ile kötü bakışları uzaklaştırmanın simgesidir.
İnsan: Kadın, erkek ve doğurganlığın simgesidir.
Saç Bağı: Genç kızların evlilik isteğini göstermesi için kullanılır.
Küpe: Dokumasına küpe koyan genç kızın evlenmek istediğini ailesine açıklamasıdır.
EI: Kem gözlere karşı korunmak için kullanılır.
Su: Çok eskiden kullanılan bir motiftir.
Göz: Göz eğmesine koruyucu olarak kullanılır.
Hayat Ağacı: Soyun ölümsüzlüğünü simgeler.
Kuş: Uğurlu ve uğursuzluğu simgeleyen motiftir.
Türkiye Cumhuriyeti Döneminde kilimciliğin oldukça yaygın olarak uygulandığı merkezler; Sivas, Hakkari, Yund Dağı Yöresi, Ayvacık (Çanakkale) Yöresi, Selçuk (İzmir) çevresi, Kırşehir, Emirdağ ve çevresi, Eşme, Ordu, Antalya, Karatepe, Gaziantep, Tarsus, Bekdik ve Malatya dır.
Obruk, Emirdağ, Eşme, Sivas, Van, Hakkari örneklerinde, geometrik biçimlerle oluşturulmuş kompozisyonlara bazen bitkisel ve nesneli bezemelerinde devreye girdiği çeşitlemeler görülür.
Karapınar, Bardız kilimleri seccade türlerinin bitkisel bezemeleriyle dikkat çeker.
Van dokumalarının, ( beşik, sofra, heybe ve parzumlardaki) saçakları ve özellikle minderlerdeki kompozisyonları dikkat çeker.
Kayseri, Develi, Şırhlı’da , yörede ‘soy şak’ olarak isimlendirilmiş, çizgisel uslupla bezeli farklı bir yaklaşım gözlenir.(2)
Kilim, yöresel kilimler ve desenler hk. detaylı bilgi için bkz.
|
| |
|
 |
| |
(1) Anadolu’da Halı Ve Düz Dokuma Yaygı Desenleri Ve İsimleri Hk. Geniş Bilgi İçin Bkz.
B.Karamağaralı, Türk Halı Sanatındaki Motiflerin Yorumu Üzerine, Arış, Y.1,S.3,1997
G.Erbek, Anadolu Motifleri Sergisi, Sergi Kataloğu, İzmir
İ.Birol-Ç.Derman, Türk Tezyini Sanatlarında Motifler/Motifs İn Turkish Decorative Arts, Kubbealtı Kültür Ve Sanat Vakfı Yayını İstanbul 1991
M.Önder, Anadolu'da Kilimler'de Konuşur, Kültür ve Sanat dergisi, T.İş Bankası Yayını,Y.3, S.11, 1991
N.Görgünay, Altaylar'dan Tuna Boyu'na Türk Dünyasında Ortak Motifler, Türksoy Yayınları, Ankara 1995
S.Babaoğlu, Türk Kültürünün Işığında Halı-Kilim-Cicimlerdeki İmler, IV.Uluslararasıtürk Halk Kültürü Kongresi, Ankara 1992
Y.Durul, Yörük Kilimleri Niğde Yöresi, İstanbul 1977
Y.Durul, Anadolu Kilimlerinden Örnekler,İstanbul,1985
Y.Durul, Türk Kilim Motifleri, Ankara 1987
İsmail Öztürk ‘Dokumaya giriş/ Halı Düz Dokumalar ve Dokuma Kumaşların Üretim Teknikleri’ , İzmir 2007
İsmail Öztürk, ‘Halıcılık Örneğinde Yöresel El Dokumalarının Araştırılmasında Değerlendirme ölçütleri’
Bekir Deniz, Osmanlı Dönemi Düz Dokuma Yaygıları, Osmanlı Kültür ve Sanat, Ankara 1999
B.Acar, Kilim Ve Düz Dokuma Yaygılar, İstanbul 1975
M.Gönül, Türk Halı ve Kilimlerinin Teknik Hususiyetleri, Türk Etnografya Dergisi, S.2 1957
N.Özgül, El Sanatları Yönünden Halı Kilimde iplik ve Boya, DEÜ GSF Yayını, İzmir 1984Ş
Öznur Aydın, Günümüz Türk Kilimciliği, DEÜ GSF Dergisi, S.8-9, 1994
Kenan Özbel, Anadolu kilimleri, El Sanatları Klavuz Kitaplar,9, Halk Evleri Yayını
H.Ö. Barışta,‘T.C Dönemi Halk Plastik Sanatları’, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 2005
F.Kayıpmaz-N.Kayıpmaz, Geçmişten Günümüze Anadolu Kilimleri, Standart, Ekonomik Ve Teknik Dergi, Y.35,S.409, 1996
Ş.Yetkin, Zwei Turkish Kilims, Beitrage Zur Kunstgeschichte,Asiens, İstanbul 1963
Ş.Yetkin, İstanbul’da Hekimoğlu Alipaşa Camii’nden Hayvan Figürlü bir Türk Kilimi, Vakıflar Dergisi, S.IX Ankara 1971
(2) Yöresel Kilimler hk. geniş bilgi için bkz.
Ayşen Akdoğan, Doğu Yöresi Kilimleri, Sanat Dünyamız,S.35 İstanbul 1986
A.Topbaş, Afyon Karahisar ve Yöresi Kilimleri, Kültür ve Sanat dergisi, S.21, 1994
A.Soysaldı, Düden Köyü Cami Yanışlı Kilimleri, Kayseri 1996
Bekir Deniz, Yöresel Özellikleriyle Yozgat Kilimleri, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, S.5, İzmir 1990
Bekir Deniz, Yuntdağ Yöresi Düz Dokuma Yaygıları, Kültür Bakanlığı, Ankara 1992
Bekir Deniz, Ayvacık(Çanakkale) Yöresi Düz Dokuma Yaygıları (Kilim, Cicim, Zili), Ankara 1998 B.Acar, Kilim ve düz Dokuma Yaygılar, İstanbul 1975
Bekir Deniz, Karadeniz Bölgesinde İlginç Bir Dokuma Çeşidi, Dasdar, Sanat Tarihi Dergisi, S.I, İzmir 1982
Bekir Deniz, Yöre Özellikleriyle Yozgat Kilimleri, Arkeoloji-Sanat Tarihi dergisi, EÜ Ed. Fak Yayını,İzmir, 1990
B. Deniz-H.Ürer, Selçuk (İzmir) Civarında Yaşayan Tekeli Yörüklerinde Halı ve Düz Dokuma Yaygılar, Erdem, C.10, Ankara 1999
Emin Kuzucular, Şarkışla'da Kilim ve Kilimcilik, Sivas Folkloru, S.48,Sivas 1977
F.Kayıpmaz, İsparta Ve Çevresi Yörük Kilimleri,Türkiyemiz, Akbank Yay. Y.23,S.69, 1993
G.Parlar, Emirdağ Kilimlerinde Renk, Motif ve Kompozisyon Özellikleri, Kültür ve Sanat Dergisi, S.21, 1994
İ.Öztürk-Ö.Aydın, Karatepe Kilimciliği, Kültür Ve Sanat Dergisi, T.İş Bankası Yayını, Y.4, S.13,1992
K.Şenol, Bardız’da Kilimcilik, Türk Folklor Araştırmaları, S.6,1960
Musa Seyirci, Sandıklı-Arızlı Köyünde Dokunan Hayat Ağaçlı Kilimler, Kültür ve Sanat,S.30, Ankara 1996
M.Z.Kuşoğlu, Antep Kilimleri, İlgi, Y.25, S.64, 1991
M.Seyirci, Bahşiş Yörükleri Ve Dokumaları, Kültür Ve Sanat Dergisi, T.İş Bankası Yayını, S.33,1997
N.Görgünay Kırzıoğlu, Eşme Kilimleri, AKM Yayınları, Ankara 1994
N.Say, Niğde Bor İlçesi Bekdik Kilimleri, 1999
N.Demir-M.Yerli, Ordu Yöresi Çepni Kilimleri, Erdem, AKM Yayını Halı Özel Sayısı, C.10, S. 28, Ankara 1999 Recai Karahan, Kırşehir Kilimlerinin Dünü Bugünü, Türkiye'de El Sanatları Geleneği ve Çağdaş Sanatlar İçindeki Yeri Sempozyum Bildirileri, Ankara 1997
S.Bayraktaroğlu, Eskişehir ve Çevresi Halı Kilim ve Düz Dokuma Yaygıları, Vakıflar Dergisi, S.21, 1990
S.Bayraktaroğlu, Anadolu'dan Balkanlar'a Uzanan bir Dokuma Sanatı, Şarköy Kilimleri, T.İş Bankası, Kültür ve Sanat Dergisi,S.37, 1998
T.Onuk-F.Akpınarlı, Güneydoğu Anadolu Karakeçili Türkmen Kilimleri, Kayseri 1996
Z.Lekesiz-S.Tombak, Bardız Kilimleri, Halk Bilim, C.5, 1978
Öznur Aydın,İzmir Bornova Çamiçi ve Eğridere Köylerindeki Cami ve Evlerde Bulunan Zili, Sumak Kontürlü Düz Dokuma Kilimler, Standart Dergisi, Y.34, S.398, 1995
Fotoğraf:Neriman Görgünay,Türk Dünyası'nda Ortak Motifler, Ankara 1995 |
|
| |
|
|
|
|
| |
| |
|
|
|
› İlgili kategoriye ait ürünler
|
İlgili kategoriye ait herhangi bir ürün bulunmamaktadır. |
|
› Bunları biliyor musunuz?
|
|
