Anadolu'da Seramik

Seramiği, en eski yerleşim merkezi olarak bilinen Anadolu’da,  M.Ö 6500 de Çatalhöyük’de görürüz. İnsanoğlunun toplama kültüründen yerleşik-üretken bir kültüre geçişi kadar eskidir Anadolu’daki seramik sanatı.

Anadolu’da renkli seramiğin ilk örnekleri Hacılar işlerinde görülmüştür. Hacılar seramikleri yüksek bir teknik ve ileri bir süsleme anlayısını yansıtır.

Toprak kaplar, önceleri el ile şekillendirilmiş daha sonraları M.Ö 3500 de; Mezopotamya’da bulunduğu söylenen el tornası kullanılmıştır.

Tekniğin ilerlemesi ile seramik, ekonomik ve sosyal hayatta daha önem kazanmıştır. Dini törenlerde kullanılan bereket simgeleyen küçük figürlerin yerini, günlük yaşamda çeşitli ihtiyaca göre yapılmış kaplar, kandiller almıştır.

Zamanın endüstrisinde ve ticaretinde yer alan, maden eritmede kullanılan pota, koku, içki ve yağ gibi sıvıların yapımı ve saklanması için küp, testi ve amforalar, yün eğirmeye yarayan iğ gibi eşyalar yapılmıştır.

Prehistorik devirde, Anadolu’da  bugün bile güveç, tava gibi toprak kapların pişiriminde uygulanan, açıkta yakılan ateş içine yerleştirilerek, üstleri toprak ve çalılarla örtülen pişirim yöntemi kullanılmıştır.

M.Ö 4000 de kullanılmaya başlayan dikey fırınlarda daha yüksek ısı elde edilmesiyle daha sağlam ürünler meydana getirilmiştir. Anadolu’da bugün bu tür fırınlara Trakya ve Orta Anadolu çömlekçi köylerinde rastlanılır.

Hitit dönemi (M.Ö 1450-120) Anadolu seramik sanatının en parlak devridir. Anadolu  tek renkli seramikleri  Hitit Kültürü’nde en üstün teknik düzeye ulaşmıştır.

Urartular dönemi seramiklerinde Asur etkisi görülür.

Frig, Lidya, Likya, Karya ve  İon uygarlık dönemlerinde Yunan etkisi gözlenir.

Helenistik Çağ da (M.Ö. 300-30) ise Yunan ve İran sanatlarının etkisinde, süslü kaplar yapılmıştır.

Roma devrinde rölyefli, mühürlü, kullanım ve süs eşyaları yanında yapılarda da seramiğin yer aldığı görülür.

Bizans devrinde ise (M.S. 4-14) seramik, Roma ve Anadolu kültürlerinin bir sentezi olan motif ve renklerle karşımıza çıkar. Hristiyan, İslam ve etnik grupların kültürleri içiçelik gösterir. 

Selçuklu devri, Anadolu seramik tarihinin en güzel örneklerine rastlanan devirdir. Seramik yapılarda sırlı tuğla olarak veya çini olarak yer alır. Konya, Diyarbakır gibi şehirlerdeki dini yapılarda canlı, kalıplaşmamış Selçuklu uslubu ile değişik dekor tekniklerinin uygulandığı görülür.
Bu devirde, sanatçıların çömlekçi hamuru ve sırı üzerindeki çalışmaları seramik sanatına büyük katkıdır.

Seramik Anadolu’nun ticaret yolları üzerinde olması, çeşitli nedenlerle göçlere sahne olması, Osmanlı Devletinin çok geniş sınırlara sahip olması nedeniyle değişik kültürlerin etkisi altında özellikle İslam Kültürü’nün damgasını taşıyan işlerle belirginleşmiş ve XVI. yy da en parlak devrini yaşamıştır.

Seramik üretilen merkezlerden Kütahya daha çok halk sanatının uzantısı olarak geliştiği, canlı, çok renkli ve serbest motiflerin yer aldığı işler olarak gelişmiştir.

İznik ve İstanbul imalathaneleri ise saray beğenisine cevap veren ince işler üretmişlerdir.

Bugün Anadolu’nun hemen hemen her bölgesinde  eskinin tekrarı olmayan, ama geçmişin yorumunu yaparak bu sanat alanında yaratıcılığını sergileyen atölyeler mevcuttur.

detaylı bilgi için bkz.