YAHYALI HALILARI

Kayseri-Yahyalı da halıcılığın tarihi en az Yahyalı’nın kuruluşu kadar eskidir. 19. yy’dan itibaren tanınmaya başlayan Yahyalı halıları Yahyalı merkezde ve Kapuzbaşı, Hacıbeyli, Kirazlı, Elbeyli, Seydili, Dereköy, Sazak, İlyaslı, Dikme, Avlağa köylerinde dokunmaktadır.

Yahyalı halıları, Türk düğümlü, yün  malzemelidir. Yörede çıkrık ve kirmen gibi aletlerle eğrilerek yapılan iplerden, çözgü ipine çözgü, atkı ipine geçki ipi, ilme ipine süyme ipi denir. 

Kullanılan tezgah türü dikey, ortadan germeli tezgahtır. Dokuma sırasında kirkit, makas, bıçak ve taraktan yararlanılır.

Renkler halk arasındaki deyimleriyle, kırmızı, lacivert, gög (açık mavi), sıçani (gri),  yeşeni (açık yeşil), ger (kahverengi), sarı, siyah ve beyaz tonları hakimdir.

Bir Yahyalı halısında dıştan içe doğru halk deyimiyle 'dar ayak', 'geniş ayak', 'sandık', 'köşe' ve 'göbek' bölümleri yer alır.

Yahyalı yöresinde halı desenine 'motif' veya 'desen' denir. Desenler ezbere veya daha önce dokunmuş halılara bakılarak dokunur. Desenler çoğunlukla geometrik ve bitkisel karakterlidir. Bunun yanı sıra sembolik insan figürleri  ve manzara motifleri de görülür.

Genellikle karyola ve seccade tipinde dokunmasına rağmen, taban, heybe, yastık tipinde dokunan örnekleri de vardır.

Taban halılarının en küçüğü 6 m2 dir. Genelde çift yönlü mihraplı ve göbeklidir. Mihrabın altında ve üstünde sandık bölümü yer alır.

Karyola halılarının her biri 2-2.5 m büyüklüğündedir. Ayak bölümünde cami, mihrap çerçevelerinde ve köşeliklerinde dabaz, zemininde göbek motifleriyle süslenir.

Seccadeler 50x90 ölçülerindedir. Genellikle tek yönlü mihraplıdır. Mihrap içlerinden kandil motifleri sarkar. Halı zamini boş bırakılır.

Heybeler 1 m2 boyutlarındadır. Omuza takılmaları için birer kulpları mevcuttur. Halıda kullanılan desenler bunlarda küçültülerek kullanılmıştır.

Bu halılarda kalite 10x10 cm (1 dm2) de 30x40, 26x33, 30x38  düğüm dür. Hav yüksekliği 6-9 mm dir.

Günümüz Yahyalı halılarında çok az bozulmalarla geleneksel motiflerin kullanılmasına devam edilmektedir. Manzara tasvirleri çoğunlukla geniş kenar üzerinde yer alır.

Halı sanatında ilk örneklerini Kula, Gördes, Kırşehir ve Konya halılarında gördüğümüz  manzara motifleri Yahyalı ve yöresinde dokunan halıları da etkilemiştir. Perspektife dikkat edilmemişse de, renk ve mimari unsurların en ince detaylarına kadar verilmeye çalışılmasıyla da gerçekçiliği yakalamaya çalışılmaktadır.

Günümüzde de halen dokunmalarına devam edilen bu örnekler güncelliklerinin yanı sıra konu itibarıyla da Anadolu Türk Halı Sanatında önemli bir yer işgal etmektedirler.


BÜNYAN HALISI

Bünyan halıcılığının temeli Orta Asya kökenli olup, Anadolu’da zaman içerisindeki kültürel, ekonomik, sosyal yapıdaki değişmelerin zorlaması ile gelişim evresini tamamlamıştır.

1908-1909 yıllarından itibaren Bünyan halılarında malzeme olarak suni boyalarla boyanmış fabrikasyon yün ipliğiyle pamuk ipliği kullanılmaya başlanmıştır.

Bu dönem halılarında kullanılan motifler genelde düzenleme olarak ifade edilen geometrik esaslı motiflerdir.  Birden fazla motifte düzenleme, 'çubuklu düzenleme', 'atlamalı düzenleme', 'geçişli düzenleme' ve 'merkeze toplanan düzenlemeler'dir. Aynı zamanda bir motifin tekrarından oluşan düzenlemelerde vardır.

Bu dönemde dokunan halıları dört grupta toplamak mümkündür.

1-     İpi elden yapılıp tabii boyalarla boyanan iplerden dokunan halılar.

2-     Sentetik boyalarla boyanmış Manchester yün ipinden yapılan halılar

3-     Boyasız koyun yününden yapılan halılar ( Paturel ve Anakara )

4-     Bursa ipeğinden yapılan halılar ( İpek halılar)                                       

Bünyan halılarında genelde standart ölçüler hakimdir. ( Boy enin 1,5 katı olmaktadır ) Ebadlarına göre halılar değişik isimler almaktadırlar.

60 cm x 90 cm        : Yastık
90 cm x 130 cm      : Arşın çeyrek
120 cm x 180 cm    : Seccade ( 500 lük )
120 cm x 225 cm    : Karyola ( 600 lük )
2 m x 3 m              : Kelle ( 700 lük ) 

6 m² den 12 m² ye kadar olan halılara taban halısı ismi verilir.

Bünyan halılarında zemin iki kısımdan ibarettir.
Birinci kısım kenar suların ve kolonların bulunduğu alan, ikinci kısım ise iç mekandır. Her iki kısım arasında da bir uyum mevcuttur.

Halılarda kullanılan bordürler yer ve bölgeler itibariyle farklılıklar gösterir. Bazı bölgelerde bordürler üç sıra iken bazı bölgelerde 7-8 sıra olmaktadır.

Motif çeşidi bakımından Bünyan halıları 3 grupta toplanır.

a)  Çiçekli :  İnce çiçekli ( empirme ), İri çiçekli ( Bademli ve Farahan ) gibi isimlerdir.

b)  Geometrik motifli :  Kazak ( Sandıklı ) Şirvan, Buhara Ladik gibi eski tarihi motifler, bulundukları şehrin isimlerini   almışlardır.

c)  Göbekli :  Kazan Lalezar, Hayali Üzümlü gibi çeşitli isimler alırlar.

Motiflerde en çok kırmızı renk kullanılır. Kırmızı rekten sonra sarı, mavi, yeşil, siyah ve beyaz renklerde ağırlıklı bir şekilde kullanılmıştır.

Bünyan halılarının cm² sinde ortalama 16-30 düğüm bulunmaktadır.

detaylı bilgi için bkz.