anasayfa kategoriler idesözlük müze rehberi köşe yazıları sunumlar amacımız bize ulaşın
› Kategoriler  



TEZHİP

Tezhip, el yazması kitapların boya ve altınla yapılan süslemelerinin adıdır. Yazma kitaplarda, Murakka adı verilen yazı albümleri'nde, ferman, ve hüsn-i hat levhaları'nda, boya ve altınla yapılan her türlü süsleme işine tezhip adı verilmiştir.

Sözcük, arapçada  ‘altınlama’ demektir. Ancak altının yanı sıra kök boyalar, renkli toprak boyalar, maden oksitleri, bazı renkli taşların tozları, tutkallı su ile karıştırılarak kullanılmıştır.

Sadece altın ile yapılan tezhibe 'halkar' adı verilir. Halkar, ezilmiş altın jelatinli su ile karıştırılarak fırça ile sürülmek suretiyle yapılır.

Tezhibi yapana müzehhip, tezhipli esere müzehhep denilmiştir.

Tezhip, Saray nakkaşhaneleri ' nde kollektif çalışmak suretiyle ortaya konulan geleneksel sanatlarımızdandır. Kitabın hattat tarafından yazılma işlemi tamamlanınca cetvelkeş, altın siyah mürekkep veya sürh denilen kırmızı boya ile sayfa kenarlarına cedvel çeker, usta ve çıraklar müzehhibin kağıda hazırladığı deseni iğne ile dikine deldikleri desen kalıbını, tezhiplenecek zemine koyarak üstünden kömür tozu geçirmek suretiyle esas kağıda geçirir,  bir veya birkaç müzehhipte boyama işlemini tamamlardı.

Tezhip sanatında ana motif olarak, stilize edilmiş kanat ve gaga benzeri formlarda oluşan rumi, üçgen, altıgen, sekizgen vb. geometrik şekiller, daha çok Selçuklular’da görülen ve birbiri üzerine eklenen eğrilerden meydana gelen münhani, stilize çiçek motifleri olan hatayi, bulut, kıvrımdal da denilen sazyolu, yardımcı motif olarakta tığlar kullanılmıştır. Tığ, süslemenin dışa doğru uzanan, ucu sivri, ince ok gibi kısmıdır ve gözün süslemeden boş kenara geçişini rahatlatarak dengeyi sağlar.
Kitap süslemesinde motiflerin birbiriyle uyum sağlaması ve oranı çok önemlidir.

Tarihsel gelişimi

Selçuklu dönemi tezhiplerinde taş, ahşap ve mimarisinde olduğu gibi birbirine geçme geometrik şekiller hakimdir.
Ana renkler altın, lacivert, beyaz ve kızılkahvedir.
Tığ ya yoktur veya ince, seyrek çizgiler halindedir.

Beylikler döneminde hakim renkler kızıl, yeşil, lacivert ve altındır. Selçuklu tezhibini andırır ve Osmanlı erken dönem tezhibinin ilk belirtilerini taşır.

11. yy Fatih Sultan Mehmet döneminde, sarayda kurulan nakkaşhanenin baş sanatkarı Baba Nakkaş nezaretinde, çok fazla sayıda eser hazırlanıp tezhiplendiği, kütüphanelerdeki örneklerin bolluğundan anlaşılmaktadır.
Dönemin belirleyici özelliği, yalınlığı, açık mavinin tonu ve altın ile boyanın çok ölçülü dengesidir. Mavi ve altının yanısıra lacivert, kızılkahve, beyaz, yeşil ve siyah bolca kullanılmıştır.

16. yy klasik tezhibin doruk noktasıdır. Motif, renk ve kompozisyon zenginliği, tekniğin mükemmelliği, desende görülen çeşitlilik ve incelik, lacivert zemin üzerine altının bol ama renklerle çok uyumlu kullanılışı bu devir tezhibinin başlıca özellikleridir.
Kanuni Sultan Süleyman döneminin saray baş müzehhibi Karamemi, XVI.yy. ikinci yarısında Nakkaş Osman başnakkaş olarak bu dönem tezhibine damgasını vurmuştur.

17. yy sonlarına doğru altın daha bol kullanılır. Süslemede değişik formlar aranmıştır.

18. yy da klasik tezhibin değişmeye başladığını gösteren büyük çiçekli, iri ve karışık motifli süslemeler yapılmış, barok rokoko usluplar tezhibe girmiş, doğal dal ve yapraklar, sazyolu uslubu, aşırı süs ve kıvrımlar tezhibe hakim olmuştur.

19. yy.da yavaşlayarak ancak birkaç sanatkarla devam eden tezhip sanatı, günümüzde fakültelerin Geleneksel Sanatlar Bölümleri ve kurslarla yaşatılmaya çalışılmaktadır.
Elle kitap yazılmadığı için tezhip artık kitap süslemesi olarak yapılmamaktadır.
Eskiden yazıyı (hattı) ortaya çıkarmak, sunmak için yapılan tezhip sanatı bugün Hilye ve levhaların kenarlarına ve daha çok da Levha olarak yapılmaktadır.

Yazma Kitaplarda Süsleme Alanları hk. bkz.



Tezhip, desen, motif, nakkaşhane ve nakkaşlar hk. detaylı bilgi için bkz.





    Kapat
 

   M.Esiner Özen, Türk Tezhip Sanatı, Turkish Art Of Illumination, Gözen Yayınevi, İstanbul 2003
   Süheyl Ünver, Anadolu Selçuklu Kitap Süsleri ve Resimleri, Atatürk Konferansları 1971-72 C.5,Ankara 1975
     İsmet Binark,Türk Kitapçılık Tarihinde Tezhip Sanatı, Türk Kütüphaneciler Dern. Bülteni C.XIII, S.3-4, Ankara 1964 
    Rıfkı Meriç, Türk Nakış Sanatı Tarihi Araştırmaları, Ankara 1954
   Gülbün Mesara, Türk Tezhip ve Minyatür Sanatı, Sandoz Bülteni,1987 S.25 
   Martin Lings, The Quranic Art of Calligraphy and Ullimination, England, 1976  

Desen ve motifler hk. geniş bilgi için bkz.

   A.Akar-C.Keskiner, Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motifler, Güzel Sanatlat Matbaası,İstanbul 1978
   Cahide Keskiner, Turkish Motifs, İstanbul1991
   İnci Birol-Çiçek Derman, Türk Tezyini sanatlarında Motifler, İstanbul 1995
   Gülbün Mesara, Tezyini Noktalar,Antika, S.33 İstanbul
   Hatice Aksu, Türk Tezhip Sanatının Süsleme Unsurları, Osmanlı 11, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999
   Uğur Derman, Türk Sanatında Murakkalar, İlgi, S.32, İstanbul 1981
   Y.Özcan, Türk Kitap Sanatında Şemse Motifi, Kültür Bakanlığı 1124,Ankara 1990
   Yıldız Demiriz, İslam Sanatında Geometrik Süsleme, İstanbul 2000
  Yıldız Demiriz, Osmanlı Kitap Sanatında Naturalist Çiçekler, İstanbul 1986
   Cahide Keskiner, Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler,Hatai, Ankara 2000
   Ş.aksoy, Kitap Süslemelerinde Türk Barok Rokoko Uslubu, Sanat 6, 1977
   Banu Mahir, Osmanlı Sanatında Saz Uslubundan anlaşılan, Topkapı Sarayı Yıllığı, S.2 İstanbul 1987
     B.Mahir, Kanuni Döneminde Yaratılmış Yaygın Bezeme Uslubu; Saz Yolu, Türkiyemiz 54, 1998
      M.Esiner Özen, Tezhipte Tığ, Antika.S.10,İstanbul 1986
    Selçuk Mülayım, Rumi Motif, Thema Laorusse, C.6, İstanbul 1983
     Selçuk Mülayım, Rumi Motifin Zoomorfik Kökeni, Uluslar arası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara 1989

Nakkaşhane ve Nakkaşlar hk. geniş bilgi için bkz.

   Gürçağlar, Nakkaşhane ve Nakkaş Kavramı, Mozaik 8, İstanbul 1996
    Haydar Yağmurlu, Topkapı Sarayı Kütüphanesinde İmzalı Eserleri Bulunan Tezhip Ustaları, Türk Etnoğrafya Derg., S.13,İst 1973
    Banu Mahir, II.Beyazıt Dönemi Nakkaşhanesinin Osmanlı Tezhip Sanatına Katkıları, Türkiyemiz, S.60, İstanbul 1990
   Süheyl Ünver, Fatih Devri Saray Nakışhanesi ve Baba Nakkaş Çalışmaları, İstanbul 1958
   Süheyl Ünver, Baba Nakkaş,Fatih ve İstanbul Dergisi, C.2,S.72-12,1954  
   Gülbün Mesara-Şeyda Can, Müzehhip Karamemi, Art dekor, Nisan 1987,S.49  
    M.Rogers, Kara Mehmet Çelebi (Kara Memi) and the Role of the Ser-nakkaşan, Soliman le Magnifique et son Temps. Paris 1992
    Süheyl Ünver, Müzehhip Karamemi,İstanbul 1951
   Gülnur Duran, 18.Yüzyıl Müzehhip, Çiçek Ressamı ve Lake Üstadı Ali Üsküdari, Osmanlı 11, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999
   Süheyl Ünver, Müzehhip ve Çiçek Ressamı Üsküdarlı Ali, İstanbul 1954
   F.Bodur, Osmanlı lake Sanatı ve XV.Yüzyıl Ustadı Ali Üsküdari, Türkiyemiz , S:47,1985
   M.Esiner Özen, Süleymaniye Kütüphanesindeki Padişah Divanlarından Muradi Divanı, Antik ve Dekor, İstanbul 1998,S.44

 
     
 
 
› İlgili kategoriye ait ürünler
Barok Rokoko
Tezhip
Buket
Tezhip
Ehl-i Beyt
Tezhip
El Muiz
Tezhip
Farklı Dönemler
Tezhip
Maşallah
Tezhip
Zahriye Sayfası
Tezhip

› Bunları biliyor musunuz?
Birsen Malkoç
Tüm hakları saklıdır. © 2024 idesanat.com
Önemli Bilgiler
1. İçeriğimizi başka bir sitede paylaşıyorsanız, lütfen kaynak belirtmeyi unutmayın, ilginize teşekkür ederiz.
2. Sitemizde bulunan bir içeriğin telif haklarına veya yasalara aykırı olduğunu düşünüyorsanız lütfen bize bildirin.